هلیکوباکتر پیلوری (به انگلیسی: Helicobacter pylori) گونهای از باکتری هلیکوباکتر بوده و شایعترین موجود ذرهبینی است که انسانها را در بُعد جهانی مبتلا به عفونت ساختهاست. بیش از نیمی از مردم دنیا آلوده به این باکتری هستند.باکتری مذکور عامل اصلی بیماریهایی مثل زخم معده و ناراحتیهای معده و ابتدای روده محسوب میشود. آمار مبتلایان به این میکروب در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی ۱۰ برابر کشور های دیگر است.(حدود ۷۴درصد از جمعیت آمریکا).
هلیکوباکتر پیلوری اصولاً باکتری مارپیچی میباشد، اما میتواند به شکل کروی هم تغییر شکل پیدا کند که این شکل هم قابل زیستن و بیماری زاست، اما غیرقابل کشت (در محیط آزمایشگاهی) میباشد وبه مخاط معده متصل میشود (در کل در هر دو شکل قابل زیست و بیماری زاست).
توصیف
طول آن ۳ و قطر آن حدوداً نیم میکرومتر است. کم هوازی است و به وسیله آنزیم هیدروژناز با تجزیه ملکول هیدروژن تولید انرژی میکند. این باکتری همچنین تعدادی آنزیم تولید میکند که از مهمترین آنها میتوان سه آنزیم اکسیداز، کاتالاز و اورهآز را نام برد (که هر کدام مصرف خاصی برای باکتری دارند).
نکته مهم دیگر در مورد هلیکوباکتر پیلوری وجود پمپی در سطح این باکتریست، این پمپ پروتن (k+ / H+ ATPase) مشابه پمپی است که در سلولهای دیوارهای بطور طبیعی وجود دارد. وجود این پمپ در باکتریها غیرعادی است، کار این پمپ این است که میتواند گرادیان پروتون (یون مثبت) رابه نسبت یک میلیونیوم در دو طرف دیواره نگهداشته و هر یون مثبتی را که به درون باکتری راه پیدا میکند به بیرون انتقال بدهد. در محیط معده به خاطر وجود اسید معده یون پروتون به میزان زیادی وجود دارد که اگر وارد باکتری بشود باعث نابودیش میشود، برای بر طرف کردن این مشکل این پمپ در سطح باکتری به وجود آمده، و یونهای مثبتی را که وارد باکتری بشوند به سرعت از باکتری خارج میکند.
هلیکوباکتر پیلوری یک ارگانیسم گرم منفی میکروآئروفیلیک کند رشد است که در معده و دوازدهه یافت شده و با تعدادی از بیماریهای معده-دوازدهه ارتباط دارد. این باکتری با تولید فراوان آنزیم اوره آز که یک فاکتور ویرولانس میباشد و میتواند جهت تشخیص بکار رود، مشخص میگردد.
این باکتری از یک اندام سوزنی شکل برای تزریق Cag A مثبت در محل تلاقی دو سلول لایه پوشاننده معده استفاده میکند. Cag A سمی است که سیتوتوکسین مرتبط با ژن A تولید میکند. تمام زنجیرههای H. پیلوری، ژن Cag A را حمل نمیکنند بلکه فقط آنهایی که تحت عنوان Cag A مثبت طبقهبندی شدهاند بدین عمل مبادرت میورزند. این سم ساختار سلولهای معده را تغییر داده و باعث میشود باکتریها آسانتر به آنها بچسبد. به مدت طولانی در معرض Cag A بودن باعث التهاب مزمن بافت میشود.
بیماریزایی
هلیکوباکتر پیلوری علت اکثر موارد زخمهای معده است و باعث بروز بعضی از سرطانهای گوارشی شده و مهمترین علت ایجاد سرطان معده و لنفوم MALT محسوب میشود، اما این میکروب در همه افراد ایجاد سرطان نمیکند، حدود ۱۵٪ از بیمارانی که عفونت طولانی مدت دارند ممکن است یک یا چندین عارضه در آنها ایجاد شود.
طبق تخمینها حدود۵۰–۲۵ درصد افراد کشورهای توسعه یافته و تا ۷۰ الی ۹۰٪ افراد در کشورهای در حال توسعه آلوده به این باکتری هستند. در مناطق در حال توسعه ممکن است تا ۸۰٪ جمعیت تا سن ۲۰سالگی به این عفونت آلوده شوند. هر چه سن بالاتر برود احتمال گرفتار شدن فرد هم بیشتر میشود.
وضع بد اجتماعی، اقتصادی و تحصیلات پایین از عواملی هستند که احتمال بروز این عفونت را در فرد بالا میبرد. از عوامل دخیل دیگر تراکم جمعیت، زندگی در شرایط غیر بهداشتی، غذا یا آب آلوده و تماس با محتویات معده افراد آلوده را میتوان نام برد. انتقال این بیماری از راه فرد به فرد، و عمدتاً از راههای دهانی-دهانی یا دهانی-مدفوعی انجام میشود.